#19 - Gele muntjes voor Turkse thee
Een economisch reisverslag
“Jij denkt dat miljoenen verbranden per week veel is. Ik niet.”
― Nazim Salur, afgelopen zomer in het NRC
Beste lezer,
Deze week een korte LS. Mijn tripje naar Istanbul van afgelopen week vang ik in een economische beschouwing, ik bespreek software economics volgens Chris Dixon en we sluiten af met maar liefst zes flitsende (niet geheel) Random Picks.
Zoals gezegd was ik vorige week in de grootste stad van Europa. Geheel tegen de boodschap van De blauwe fabel in - zie vorige week - vloog ik voor een paar dagen op en neer. Het leverde wel een paar mooie plaatjes op, bijvoorbeeld deze van een stad in ontwikkeling:
Stad van de week
I
In de Grote Bazaar van Istanbul staat de langste rij bij een geldwisselkantoor. Hier krijg je de meeste euro’s of dollars voor je lira’s. Dat zijn er wel steeds minder. Toen ik vijf jaar geleden in Istanbul was kreeg ik nog voor iedere vier lira die ik aan het einde van de trip overhad een euro, nu is de verhouding 15 om 1.
Er is een rechte lijn te trekken van kunstmatig lage rentes naar afkalvende wisselkoersen. De eerste decennia na de stichting van de Republiek Turkije was het de overheid die op basis van statism de economie vormgaf met grote investeringen in infrastructuur, landbouw en industrie. Vanaf de jaren vijftig zette de overheid een stap achteruit en kreeg de vrije markt steeds meer ruimte. De trend is inmiddels gekeerd met een Turkse overheid op zoek naar meer controle. Turkije probeert te transformeren tot een echte exportnatie en een goedkopere munt zou daarbij moeten helpen. Of het gegoochel met rentes zal helpen valt te bezien en voorlopig doet de duurdere import iedere dag pijn. Wanneer blijkt dat de hoge prijzen tot de supermarkten doordringen probeert Erdogan opnieuw invloed uit te oefenen. In oktober beloofde hij duizend nieuwe supermarkten met betaalbare producten.
II
Naast geldwisselkantoren vind je in de bazaar tal van zaakjes waar je dunne gouden munten kunt kopen. Het zou me niet verbazen als deze veilige haven de afgelopen maanden populairder is geworden. De inflatie is namelijk torenhoog, met een lira koop je nu een derde minder dan een jaar geleden. Kunstmatige lage rentes zorgen voor een overvloed aan geld en daarmee geldontwaarding.
Naast de poging export aan te wakkeren zou het verlagen van rentes passen bij het islamitische verbod op rente in het algemeen. Echter, om volledig te zijn zouden we niet naar de nominale, maar naar de reële rente moeten kijken. Deze voor inflatie gecorrigeerde rente is nu diep negatief en juist renteverhogingen zouden dan logisch zijn op weg naar nul procent. Niettemin kan geprobeerd worden om de economie überhaupt minder afhankelijk te maken van schulden.
Als iedereen tegelijk alle prijzen evenveel verhoogt en spaarders via rendement gecompenseerd worden verandert inflatie niets aan de positie van verschillende mensen. In de praktijk blijkt echter dat de een veel beter instaat is mee te bewegen dan de ander.
Wanneer we onze auto willen parkeren zien we dat prijsmechanismen niet altijd perfect werken. Pas na lang zoeken vinden we een plekje op een stoffige hoek. Het zou me niet verbazen als de twee uitbaters de vierkante meters simpelweg gekoloniseerd hebben en tot hun parkeerterrein hebben omgetoverd. We praten met de parkeerwachter met de tattoos in de nek. Ze kunnen het uurtarief niet al te veel verhogen, want er zijn ook slechte dagen met bijna geen auto’s. Sterk fluctuerende tarieven zouden de mensen niet accepteren. Tegelijkertijd is de prijs van brood keer acht gegaan, aldus de man.
Ook taxichauffeurs vertellen over de ontwrichting. Huur, boodschappen en vooral elektriciteit zijn veel duurder geworden. Mensen demonstreren, maar zonder voldoende media-aandacht dooft het vuur gauw weer uit. De vriendelijke chauffeur met de rustige stem werkt twaalf uur per dag. Voor een ritje van een kwartier betalen we ₺ 31,80, oftewel € 2,12.
Het valt op dat de grootste agglomeraten van Turkije, te weten Koc holding en Sabanci holding, immuun lijken te zijn. Tijdens de eerste negen maanden van 2021 werden grote winsten gerealiseerd, ook gecorrigeerd voor inflatie.
III
Net buiten de bazaar hebben cryptowinkels hun deuren geopend, de zwart glimmende etages met gouden details zien er veelbelovend uit. Ondertussen floreert de gaming industrie, in maart 2021 waren zes van de tien populairste games in de Apple App Store van Turkse makelij. Met een relatief jonge en goedopgeleide populatie zou het moeten lukken dit soort moderne sectoren verder uit te bouwen. Ook kan hier optimaal worden geprofiteerd van relatief goedkope arbeid. Dure geïmporteerde grondstoffen spelen bij software ontwikkeling namelijk nauwelijks een rol.
IV
De laatste valuta die ik tegenkom is die van gele plastic muntjes, de immer drukke handelaren ruilen ze aan de lopende band voor glaasjes Turkse thee.
Hoe de mannen die van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat tassen, horloges of zoetigheid proberen te slijten, zullen stemmen tijdens de verkiezingen van volgend jaar zal in grote mate afhangen van de economische realiteit. Of zoals onze gastheer het tijdens een traditioneel diner op een heuvel aan de rand van Istanbul verwoordt: “Sommigen stemmen met hun hart, zij kiezen voor een sterke leider. Sommigen stemmen met hun brein, zij kiezen voor het beleid dat voor de lange termijn het meest verstandig is. En dan zijn er de mensen die stemmen met hun maag. Hoe interessant de lange termijn ook is, als veel mensen nu geen brood kunnen kopen, is al het andere onbelangrijk.”
Om broden te kopen hoef je trouwens ook in Turkije de deur niet meer uit. Sterker nog, zeven jaar geleden startte “start-up opa” Nazim Salur (59) met Getir - letterlijk: ‘breng’ - de eerste flitsbezorger van Europa.
In 2015 begon bij met een aantal busjes in Istanbul. Misschien ging een van de eerste bestellingen wel naar de bazaarhandelaar die me nu een stukje baklava laat proeven.
Belofte van vijf weken geleden
In Lehman Sisters #14 besprak ik de blogs van Chris Dixon door de jaren heen en beloofde ik een overzicht van de belangrijkste concepten in PDF-formaat. Aangezien niemand tijd heeft voor een Chris Dixon bijbel van twintig kantjes heb ik de mini-almanak opgesplitst in drie delen. Deze week deel II over software economics. Een paar highlights:
Bij apps geldt een rich-get-richer dynamiek: een plek op iemands home screen en in de toplijstjes is cruciaal.
Anders dan in het industriële tijdperk hebben informatiebedrijven een deflationair effect: de omzet van de totale industrie daalt. Tegelijkertijd worden individuele bedrijven beschermd door netwerkeffecten, wat ze helpt hogere marges vol te houden.
Bitcoin kan micropayments faciliteren als vervanger voor online reclame en abonnementsmodellen.
Cryptocurrencies (coins/tokens) en blockchaintechnologie zorgen voor een nieuw verdienmodel voor de ontwikkeling van open source softwareprotocollen.
Met duizend echte fans kun je als maker rondkomen.
Random Picks
De schrijver van The Subtle Art of Not Giving a F*ck legt uit waarom we zonder vertrouwen geen waarde kunnen uitwisselen of gemeenschappen kunnen vormen. Aangezien mensen steevast bewijzen niet met vertrouwen om te kunnen gaan creëerden we tal van hulpmiddelen, van het Wetboek van Strafrecht tot de besloten vennootschap. En nu is daar crypto, volgens Manson een poging om dit meest fundamentele aspect van beschaving - vertrouwen - opnieuw uit te vinden. Lees meer: Mark Manson
Alfa Romeo onthult een nieuwe hybride SUV die wordt geleverd met een NFT. De NFT bevat onveranderbare data over de auto, van gebruik tot onderhoud. Lees meer: CNBC
Steeds meer mensen houden hun telefoon tegen een pinapparaat om te betalen. Binnenkort wordt dit telefoon op telefoon en is ook het pinapparaat een IPhone. Lees meer: TechCrunch
Het kunstcollectief MSCHF organiseerde de Cease & Desist Grand Prix. Voor de race verkochten ze shirts met daarop logo’s van bekende merken, zonder toestemming en dus hartstikke illegaal. Het merk dat MSCHF als eerste aanklaagt wint en voor de kopers van het desbetreffende shirt - Subway won - was er een prijs. Deze tip kwam tot mij via de nieuwsbrief van Matthijs Roumen en hier lees je meer: Highsnobiety
Een Israëlische startup bindt met behulp van AI de strijd aan tegen vertraagde vluchten. Lees meer: BBC
In een mooie Substack wordt blootgelegd hoe gevaarlijk Heuristics That Almost Always Work kunnen zijn. Als de schade maar groot genoeg is, is het zelfs bij een kans van 0,01% onverstandig aan te nemen dat het wel goedkomt. Lees meer: Astral Codex Ten
Tot volgende week!