#9 - De geschiedenis herhaalt zich en ondernemen voor de CIA
“Om mijzelf te dwingen meer geld te verdienen, besloot ik meer uit te geven.” ― James Agate
Beste lezers,
Welkom bij editie #9 van Lehman Sisters. Deze week een doorwrochte analyse van de paralellen tussen de vorige generatie techbedrijven en de new wave, ik behandel een opvallend dun boek over een Nederlands bedrijf dat jarenlang samenwerkte met de CIA, de Lijst van de week komt voorbij en zoals altijd sluiten we af met een aantal (niet geheel) Random Picks.
Steun mijn werk en deel deze nieuwsbrief met vrienden en bekenden! Dankjewel!
Maar voor we beginnen een van de plaatjes waarmee Adidas aankondigde zich in de wereld van NFT’s te gaan mengen. Het kopen van online kleding om in de metaverse goed voor de dag te komen lijkt nu nog ver weg, maar dat weerhoudt het Duitse sportmerk niet om nu al op deze trein te springen. Slim om deze stap te zetten met Adidas Originals en niet met Adidas als geheel. Wordt het niets, was het een uitstapje van één van de drie kledinglijnen die het bedrijf rijk is. Wordt het wel wat, kan het hele bedrijf profiteren.
Verhaal van de week
Rond de eeuwwisseling was het het meest waardevolle bedrijf van de wereld. Met meer dan 200.000 werknemers werden talloze vliegtuigmotoren en MRI-scanners geproduceerd, en ook met verzekeringen en romantische komedies werd de omzet opgevoerd. De beurslieveling en broedplaats voor management-talent veranderde echter in een stoffige moloch en een maandje geleden volgde de onvermijdelijke ontknoping: General Electric splitst zich op in drie verschillende bedrijven.
Een analyse van de opkomst en ‘neergang’ van dominante giganten en wat de opkomst van het internet en potentieel Web3 daarmee te maken hebben:
Elektriciteit
General Electric, Siemens en Philips hebben één ding gemeen: ze zagen heel snel de potentie van een verzameling natuurkundige verschijnselen die de wereld compleet zou veranderen: elektriciteit. Thomas Edison was medeoprichter van GE, Siemens bouwde de elektriciteitsgenerator waarmee 's werelds eerste elektrische straatverlichting werd aangedreven en het lukte Philips om het productieproces van de gloeilamp binnen de kortste keren te perfectioneren.
Bouwen vanuit kracht
Van de first mover advantages die het pionieren deze bedrijven opleverden werd gretig gebruik gemaakt. Doordat deze bedrijven er zo vroeg bij waren (eind negentiende eeuw) konden zij heel vlug een schat aan technische kennis en expertise opbouwen en nieuwkomers op grote afstand houden. Ook werd de basis gelegd voor een sterk, betrouwbaar merk, geen overbodige luxe wanneer je consumenten steeds moet overtuigen van de toegevoegde waarde, maar ook veiligheid van apparaten die mensen nooit eerder hebben gezien. De bedrijven groeiden en groeiden en breidden hun assortimenten uit tot onmetelijke proporties. GE belandde in de vliegtuigmotoren en verzekeringen, Philips ontwikkelde de CD en hightech chipmachines (nu ASML) en Siemens stortte zich onder meer op keukenapparatuur en treinen. Maar op een gegeven moment krijgen deze imperiums het moeilijk en is inkrimpen onvermijdelijk. Philips focust zich inmiddels alleen nog maar op medische apparatuur en persoonlijke verzorging, Siemens stoot al jaren bedrijfsonderdelen af en GE splitst zich zoals gezegd binnenkort op.
De mondige consument in het internettijdperk
Vaak wanneer de tanende dominantie van bedrijven als bovenstaande wordt besproken gaat het over interne aangelegenheden. Grote bedrijven worden op een gegeven moment te log en bureaucratisch, een gebrek aan jeugdig enthousiasme remt innovatie en overmoedige directeuren vertillen zich aan te dure en (achteraf) onlogische overnames.
Maar dat is niet het hele verhaal. De rol van de consument mag niet worden uitgevlakt. Waar het populair is om consumenten neer te zetten als weerloze slachtoffers die maar moeten kopen wat de grote boze multinationals ze voorschotelen, geloof ik daar niet zo in. Ik denk dat de hegemonie van bedrijven als Philips en Siemens óók werd doorbroken omdat de consument verder kijkt dan zijn neus lang is. Met de opkomst van het internet kwam er meer transparantie en van vette winstmarges werd steeds meer afgesnoept: ofwel veranderen en de consument tegemoet komen of de mensen kopen hun scheerapparaten, inbouwkoelkasten en tv’s wel ergens anders was de nieuwe realiteit. Pure Web2 ontwikkelingen - men kan informatie tot zich nemen en delen op gecentraliseerde platformen - plaatsten consumenten in de drivers seat. Verschillende webwinkels afstruinen via Google en specificaties vergelijken via Tweakers is tegenwoordig niet meer dan normaal.
Nieuwe machthebbers
Echter, de opkomst van het internet ging gepaard met de vorming van nieuwe dominante reuzen of in het Engels Big Tech. Opnieuw waren het de beste en snelste pioniers die enorme stukken marktaandeel en compleet nieuwe markten naar zich toetrokken. Google - nu Alphabet - was ooit een zoekmachine, inmiddels is het een bedrijf met een beurswaarde van tegen de 2 biljoen dat talloze services aanbiedt: Gmail, Google Maps, Chrome, Google Docs, Android, YouTube en ga-zo-nog-maar-even-door… Meta omvat Facebook, Whatsapp en Instagram. Apple maakt IPhones, MacBooks en AirPods en biedt online diensten als Apple Music, Podcasts en mogelijkheden om al je foto’s, documenten en andere bestanden in de cloud te bewaren.
Hoe kan het dat er geen nieuwe, frisse bedrijfjes opstaan met focus en deze producten en diensten stuk voor stuk goedkoper en vooral ook op een betere manier (denk aan privacy) aanbieden? Natuurlijk heeft het te maken met de expertise die de grote tech-bedrijven herbergen: ze zijn simpelweg goed in goede dingen maken. Maar net zoals de neergang van de ‘elektriciteitsbedrijven’ niet alleen aan interne aangelegenheden kan worden gewijd, is ook het succes van deze ‘internetbedrijven’ niet alleen terug te voeren op de genialiteit van Big Tech.
Netwerkeffecten en ‘superaccounts’
Het komt ook door de dynamiek van het internet. Ten eerste zijn netwerkeffecten erg belangrijk online. Voor veel online platformen en diensten geldt: wanneer meer mensen het platform of de dienst gebruiken wordt het platform of de dienst waardevoller. Het is bijvoorbeeld niet zo makkelijk om WhatsApp de deur uit te doen als je je zorgen maakt over je privacy en over wilt stappen op bijvoorbeeld Signal. Als al je vrienden WhatsApp blijven gebruiken leidt overstappen alleen maar tot eenzaamheid. Ten tweede is kenmerkend voor bedrijven als Microsoft, Google en Apple dat je met één ‘superaccount’ toegang hebt tot al hun verschillende diensten: het is heel makkelijk om én Gmail én Google Calendar én Google Drive te gebruiken. Ook al zijn er voor alle losse diensten betere alternatieven beschikbaar het is lekker makkelijk om alles op één plek te hebben.
Geëxploiteerde gebruikers
Het is natuurlijk problematisch dat verschillende tech-bedrijven zo groot zijn geworden dat je eigenlijk niet om ze heen kan en je al snel heel afhankelijk bent van een of twee partijen waarbij je de meeste diensten afneemt en al je data opslaat in de cloud. Wat kun je doen als Apple de gebruikersvoorwaarden eenzijdig wijzigt of Google je account blokkeert? Het antwoord is: Heel weinig. Volgens hoogleraar consumentenrecht aan de UvA Marco Loos is er sprake van ‘digitale asymmetrie’: techbedrijven gebruiken grote hoeveelheden data om de eigenschappen en voorkeuren van hun gebruikers „structureel te exploiteren en diensten op te dringen.” Op dit moment lijkt alleen regelgeving uitkomst te bieden en daar wordt as we speak hard aan gewerkt. Toch moeten we ons niet in de slachtofferrol laten dwingen en zelf keuzes blijven maken. Als je Gmail niet vertrouwt, begin ProtonMail te gebruiken en als je de algoritmes van YouTube zat bent, koop eens een boek. En misschien het allerbelangrijkste, sta open voor nieuwe initiatieven…
De revolutie
Web3 is namelijk onderweg en de beloftes zijn groot. Web3 is een idee over hoe we het internet anders kunnen organiseren. Waar nu alles binnen de gecentraliseerde silo’s van machtige bedrijven gebeurt geloven Web3 adepten dat een ‘nieuw internet’ gedecentraliseerd, open-source, privacy-vriendelijk en economisch rechtvaardig zal zijn. Wat betekent dat concreet? Ik pik er drie dingen uit.
Ten eerste: mensen die een platform gebruiken kunnen door middel van tokens eigenaar worden van dat platform: de bedrijven plukken niet langer de vruchten van netwerkeffecten, maar het netwerk zelf wordt er financieel beter van. Aangezien gebruikers op die manier economisch kunnen profiteren van de groei van een platform wordt het ineens een stuk interessanter om over te stappen van platform indien gewenst: wanneer jij in een nieuw platform gelooft en er vroeg bij bent wordt je daar rijkelijk voor beloond.
Ten tweede: de inzet van blockchains maakt mensen baas over eigen data. Je data wordt veilig, encrypted en decentraal opgeslagen en alleen met behulp van jouw persoonlijke private key is die data toegankelijk. Verdienmodellen die draaien op het ongemerkt opslurpen van zoveel mogelijk persoonlijke data behoren dan tot het verleden.
Ten derde: in het Web3-tijdperk zijn open source en composability de norm. Dit betekent dat ontwikkelaars op elkaars werk kunnen voortborduren en diensten en data makkelijk in elkaar klikken. Vergelijk het met stopcontacten: of het nu gaat om een Philips, Sony of LG, iedere tv plug je eenvoudig in ieder willekeurig stopcontact. Je draadloze oortjes van JBL, Bose of Samsung verbindt je in een handomdraai met je mobiel. In het Web3 tijdperk gaat hetzelfde principe gelden voor je data en online diensten. Je agenda verplaats je zonder enige moeite van de ene naar de andere aanbieder met verschillende features en gebruikersvoorwaarden. Met een algemeen social media account heb je toegang tot tientallen platformen die niets met elkaar te maken hebben: Instagram zat? Tien soortgelijke apps met andere algoritmes en moderatieregels staan klaar om je account te verwelkomen.
All in all
Ik geloof dat in ons kapitalistische systeem schadelijke machtsposities kunnen ontstaan, maar deze uiteindelijk altijd weer teniet worden gedaan, aangezien het uiteindelijk de consument is die beslist. Hoe snel verandering plaatsvindt ligt voor een groot gedeelte aan onszelf. Zie jezelf niet als speelbal van Big Tech, maar ga eropuit: wat zijn de mogelijkheden en wat zijn je behoeftes?
Boek van de week
Operatie Leunstoel - Maurits Martijn & Cees Wiebes
Deze week las ik een bijzonder boek, niet alleen bijzonder door de inhoud maar ook door de vorm: alleen als e-book verkrijgbaar en maar 75 pagina’s. De kerstvakantie komt eraan en voor de niet-lezers onder ons is dit een perfecte instapper: kort, lekker geschreven en een interessant verhaal. Op naar de inhoud:
Tijdens een vergadering van de VN (1960) wordt het ornament getoond waarin de Russen een stukje radartechnologie - The Thing - verstopten om de Amerikanen mee af te luisteren (Copyright: John Rooney/AP)
Operatie Leunstoel - ondertitel: hoe een klein Nederlands bedrijf de CIA hielp om de Russen af te luisteren - gaat over het Nederlandse Radar Proefstation, het bedrijf dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw vanuit Noordwijk state of the art afluisterapparatuur van Russische makelij namaakte. Op verzoek van de CIA. Directeur van NPR was de kleurrijke Joop van Dijk. Van Dijk belandde al als 15-jarige met een uitvinding in de krant, maar hij was verre van een typische ‘nerd’. In de Tweede Wereldoorlog was hij chef van de ondergrondse organisatie die een geheim netwerk van radiozenders, ontvangers en koeriers door heel Nederland opzette en na de oorlog was hij betrokken bij het oprichting en opbouw van de VVD. In de tussentijd werkte hij met zijn ‘startup’ NPR voor de CIA. Hoewel het boek daar niet expliciet overgaat, heeft het een paar interessante ondernemerslessen in zich:
Ietwat sinister, maar daarom niet minder interessant: Uitvinder Lev Sergejevitsj Termen ontwikkelde The Thing - het stuk afluistertechnologie waar de Amerikanen enorm van schrokken - onder dwang in een geheim laboratorium. De stelregel dat de beste innovaties tot stand komen in een vrije en stimulerende omgeving met lekkere koffie en een mooi uitzicht gaat dus niet altijd op.
Voor de overheid werken hoeft niet saai te zijn: voor de CIA aan de slag gaan betekende onderzoek doen naar cutting edge technologie én dikke facturen versturen.
Aan zijn kinderen vertelde Van Dijk over de geheime samenwerking met de CIA en hoe die koffers met cash geld naar Noordwijk kwamen brengen. Zelfs een groot man als Van Dijk had behoefte thuis stoom af te blazen en dingen te delen: je hoeft het niet alleen te doen.
Goede dingen duren lang: pas na zeven jaar was het gelukt The Thing na te maken en kon deze worden ingezet tegen de Russen.
Afsluitend een mooie zin uit het boek die ik jullie niet wil onthouden:
"Terwijl de regen op onze paraplu's klettert, bespreken wij voor de villa hoe ons onderzoek ervoor staat."
Lijst van de week
Deze week kwam de Bloomberg 50 uit, oftewel de 50 mensen en ideeën die global business definieerde het afgelopen jaar. 5 keer opvallend:
De gebroeders Patrick & John Collison: Online betaalplatform Stripe bestaat al meer dan tien jaar, maar dit jaar brak het bedrijf echt door: een waardering van ongeveer $ 100 miljard bevestigt dat.
The Meme Stock: Reddit-gebruikers en andere enthousiastelingen deden dit jaar een poging hedgefunds te raken waar het ze pijn doet. Fondsen met shortposities in GameStop, AMC of een van de andere 48 bedrijven waar de beleggers hun pijlen op richtten hebben vast even moeten slikken: het lukte de mensen van WallStreetBets om $ 150 miljard toe te voegen aan de beurswaarde van deze bedrijven.
Engine No. 1.: In mei van dit jaar lukte het een klein activistisch investeringsfonds om drie onafhankelijke bestuurders te laten benoemen in de raad van bestuur van olieproducent Exxon Mobil
13 Anonieme junior investment bankers van Goldman Sachs: Zij onthulde begin dit jaar hoe heftig het er aan toe gaat bij Goldman, medewerkers worden tot de laatste druppel uitgeknepen en werkweken van meer dan 100 uur zijn geen uitzondering.
Matt Stone & Trey Parker: de makers van South Park sloten in Augustus een $ 900 miljoen deal voor 6 nieuwe seizoenen en 14 films.
Deze week kwam ook Forbes 30 under 30 uitkwam. Dit is een lijst van 600 jonge ondernemers, leiders en sterren die onze toekomst mede zullen vormgeven.
Random Picks
Waar kartels normaal verboden zijn is het gemeengoed dat olieproducerende landen samen werken om de olieprijs te stutten of juist te laten zakken. Hoewel ik wist dat Canada maple syrup serieus neemt, wist ik niet dat het zó belangrijk voor ze was: Canada heeft een strategische siroop voorraad (ja, echt waar) en een deel daarvan is nu ingezet om de prijs van het donkerbruine goud omlaag te brengen. Lees verder: Fox Business
Wanneer je economie studeert kun je ervan uitgaan dat op enig moment The Market for Lemons voorbijkomt. Het gaat om het volgende: wanneer kopers de kwaliteit van een goed niet kunnen beoordelen - bijvoorbeeld bij tweedehands auto’s - zijn ze slechts bereid een gemiddelde prijs te betalen. Verkopers van goede auto’s vinden deze prijs te laag en verlaten de markt. Dit gaat steeds verder totdat er alleen maar slechte auto’s overblijven. Upway lost dit probleem op, maar dan voor elektrische fietsen. Het bedrijf koopt tweedehands e-bikes op, zorgt dat ze tiptop zijn en verkoopt ze vervolgens online voor 20 tot 50% onder de originele prijs. Om verder te groeien heeft de Franse startup € 5 miljoen aan investeringen binnengesleept. Lees verder: TechCrunch
Zelf haalde Banksy eens een van zijn werken door de shredder tijdens een veiling (wat een waardestijging opleverde). Nu wordt een ander werk van de kunstenaar in 10.000 nft’tjes ‘gehakt’: dure kunst ‘bezitten’ wordt zo toegankelijk voor de gewone man. Lees verder: ARTnews
Ook met een onzinnige bedrijfsnaam is het mogelijk serieus genomen te worden: Artificial Intelligence bedrijf Monsters Aliens Robots Zombies (MARZ) heeft $ 5.3 miljoen aan vers kapitaal opgehaald. Lees verder: TechCrunch
Tot volgende week!
PS: delen wordt gewaardeerd!
PPS: opmerkingen of vragen? Reageer via lehmansisters@substack.com!