#52 – 4 X De Economie Van De Toekomst

Een hoogleraar, klimaatjournalist, eindredacteur economie en PhD’er aan het woord

Gewaardeerde lezer,

Het is gelukt, het is volbracht. Een jaar lang schreef ik iedere week een nieuwsbrief, 52 weken lang. Vaak kreeg ik de vraag waarom ik deze nieuwsbrief schrijf, wat het doel is, voor wie doe je het? “Hoeveel abonnees heb je nu?” Het antwoord is dat ik de nieuwsbrief schreef om te schrijven. In deze economie van oorzaak, gevolg, transacties en doelstellingen is dat misschien vreemd. Natuurlijk vind ik het leuk als Lehman Sisters groeit, mijn schrijven steeds beter wordt en het lukt om af en toe iemand aan het denken te zetten. Maar vooral ging het om spelplezier. Ik heb gemerkt dat zodra de doelen te nadrukkelijk naar voren kwamen de lol snel verdween. Dat kan nooit de bedoeling zijn.

Na 52 weken is het tijd voor een einde en een nieuwe begin. Ik stop met wekelijks publiceren en begin met een maandelijkse Lehman Sisters. Ik hoop op meer ruimte en rust om betere en andere stukken te schrijven. Ik ben benieuwd.

Maar nu eerst, de laatste wekelijkse editie. Voor Lehman Sisters #52 vroeg ik vrienden van de nieuwsbrief naar hun blik op ‘De Economie Van De Toekomst’. Hoogleraar Pieter Gautier, Substack-collega Jeroen Coelen, MeJudice eindredacteur Adriaen Luijks en Follow The Money journalist Ties Joosten gaven antwoord.

De Economie Van De Toekomst

Jeroen Coelen trapt af met een waarschuwing: “Ik ben niet zo van trendwatching en voorspellingen doen.” Maar omdat het leuk is, toch één onversneden voorspelling: “Metaverse/VR zie ik niet gebeuren. Ik denk dat het een niche is en blijft voor de komende 25 jaar.”

Als wetenschappelijk onderzoeker op het gebied van startups voor de TU Delft, weet Coelen het één en ander over innovatie. Hij stelt vast dat steeds meer repetitieve processen worden overgenomen door AI en robots. Hoe cru het ook mag klinken zal deze ontwikkeling sneller gaan als laaggeschoolde werknemers betere (mensen)rechten krijgen, aangezien dat arbeid duurder zal maken, aldus Coelen.

In mijn ogen moeten we niet zo zeer proberen automatisering en mechanisatie tegen te houden, maar moeten we goed kijken hoe we laaggeschoolde arbeid op betere plekken kunnen inzetten. Coelen noemt de zorg. Dat zou bij uitstek een plek kunnen zijn waar we geen robots willen inzetten en juist menselijk contact blijven waarderen.

Daarnaast denkt Coelen dat de ‘arbeidersklasse’ steeds vaker in banen van digitale aard zal terechtkomen. Let wel, zo waarschuwt hij, dat kinderen uren per dag op TikTok zitten, betekent niet dat ze hoogwaardige digitale vaardigheden ontwikkelen: “Wat je wellicht krijgt is een generatie van mensen die YouTuber willen worden, filmpjes kunnen editen, maar that's about it.” Daar voegt hij aan toe: “Ik denk dat we in Nederland een reverse Flynn effect gaan zien omdat we te veel tegemoetkomen aan de luiheid van kinderen.” Het reverse Flynn effect houdt in dat toekomstige generaties lagere scores op intelligentietesten gaan halen.

Ook universiteiten zullen grondig in de spiegel moeten kijken: “Tijd voor echte academische vaardigheden wordt steeds schaarser, omdat de efficiëntie omhoog moet. Goed leren schrijven kost één-op-één tijd en die is er niet meer. […] Ik hoop dat universiteiten niet te veel beroepsopleidingen worden. Daar ben ik wel bang voor. Daarmee daalt het academische niveau.”

Daar ben ik het mee eens. Volgens mij hebben we in onze complexe en snel veranderende wereld juist mensen nodig met een multidisciplinair perspectief en flexibele vaardigheden.

Gevraagd naar verwachtingen voor de toekomst zegt hoogleraar economie aan de VU in Amsterdam Pieter Gautier “Er zijn positieve en negatieve scenario’s. Laat ik als waarschuwing een negatief scenario schetsen. Mijn angst is dat populistische krachten er voor zorgen dat we steeds meer met ons zelf bezig zijn in plaats van met internationale problemen. Er bestaat bijvoorbeeld nog steeds geen serieuze internationale CO2-belasting. We zien nu zelfs dat groene partijen heel enthousiast zijn over energiesubsidies (maximum prijs). Zonder beprijzing is er een scenario dat we te lang wachten, dan maar geo-engineering proberen, en dat dat dan misgaat.”

Dat groene partijen nu pleiten voor subsidies op energie (o.a. gas en in kolencentrales opgewekte stroom) is heel logisch – mensen kunnen niet rondkomen en moeten geholpen worden – maar ook vreemd. Was hun idee niet juist dat we minder energie moesten verstoken?

Adriaen Luijks legt de vinger op de zere plek: eigenlijk zou true pricing de norm moeten zijn, maar je wilt niet dat mensen met lagere inkomens nooit meer kunnen vliegen, geen vlees meer kunnen betalen of de verwarming uit moeten laten.

Luijks: “True pricing is het principe waarin de gebruiker van het product ook meebetaalt aan de kosten die worden afgewenteld op de gemeenschap. Denk aan suiker en zout. Het zijn stoffen die vaak worden toegevoegd aan bewerkte voedingsmiddelen. Bewerkte (ongezondere) voeding is vaak relatief goedkoop, terwijl de ‘’nevenkosten’’ (bijvoorbeeld zorgkosten) deels afgewenteld worden op de maatschappij. Met true pricing, bijvoorbeeld door een eenheid toegevoegde suiker te belasten, zou de prijs stijgen – en daarmee zou de consumptie dalen. Tevens kan dit extra belastinggeld weer gebruikt worden voor bijvoorbeeld de zorgkosten. Win-win zou je denken.”

Luijks benoemt ook het grootste pijnpunt: zo’n ‘true price’ is nog niet eenvoudig gevonden.

Toch zal er iets moeten gebeuren. Ties Joosten:

“Er is maar één mogelijkheid: de economie van de toekomst zal een duurzame economie zijn, of er zal überhaupt geen economie van de toekomst zijn. We zullen herontdekken wat werkelijk schaars is - arbeid, grond, tijd en de draagkracht van de planeet - en de economen van de toekomst zullen zich weer buigen over dé kernvraag van de economie: hoe worden die schaarse middelen optimaal verdeeld? Geld zal in functie staan van de antwoorden die we op die elementaire vraag formuleren en niet langer een doel op zich zijn. De economische wetenschap zal herontdekken dat het onderdeel is van de sociale wetenschappen, niet van de exacte. Politici zullen morele dilemma's zelf bediscussiëren en beantwoorden, en niet langer ontvluchten door ze uit te besteden aan de markt.”

Het eenduidige antwoord van Joosten op twee vragen over verwachting en hoop kun je lezen op twee manieren. Er gaat dreiging vanuit, maar ik kies voor een hoopvolle bril.

Einde en begin

Dit was het dan voor Lehman Sisters 1.0. Over een paar weken ben ik terug met LSS2.

Tot dan.