#24 - Het begin van overvloed, een interview
Duurzame rijkdom voor iedereen
“There is no sadder sight than a young pessimist.” ― Mark Twain
Beste lezer,
Deze week een interview met techno-optimist Pepijn Vloemans, een boekentip, een boekenwinnaar en een Random Pick.
Maar nu eerst een René Magritte die deze week over de toonbank ging voor € 1.245.000 bij Sotheby’s.
Interview van de week
Pepijn Vloemans schrijft een substack-nieuwsbrief over (o.a.) effectief altruïsme onder de veelzeggende naam De Optimist. Hij liep ooit stage op de Zuidas - “mijn plan was om onrecht aan de kaak te stellen”, werkte voor laadpalenimperium Fastned en schreef afgelopen januari een coverstory voor De Groene Amsterdammer: Hoe wind en zon de aarde gaan redden. Afgelopen vrijdag sprak ik hem over cellulaire landbouw, Elon Musk, privéleraren en innovatieve boodschappen kopen.
Voordat het interview begint hebben we het even over ondernemen en zet Pepijn gelijk de toon:
“Als je goede mensen om advies durft te vragen heb je geen ervaring nodig. Zodra een probleem komt kun je zelf de oplossing bedenken, je kunt iemand bellen voor advies óf je kunt een fout maken en daarvan leren. Ik probeer altijd iedereens ambitie te verhogen. Ik geloof namelijk dat ambitie een van de schaarste goederen is.”
Dit is een man die gelooft in vooruitgang, uitdagingen aangaan, risico’s nemen en gewoon beginnen.
Als een econoom of ondernemer je zou vragen naar ‘het principe van optimisme’ en hoe hij of zij dat zou kunnen toepassen, wat zou je dan zeggen?
“Het is de realisatie dat we nog maar aan het begin staan van de enorme vooruitgang die mogelijk is. We hebben zo ontzettend veel energie tot onze beschikking, echt van alle kanten komt het op ons af: zon, wind, onder de grond in de aarde, kernenergie, kernfusie. Het is aan ons om creatieve oplossingen te verzinnen om die energie op te vangen. Ik denk wat we onszelf bijna op een belachelijke wijze onderschatten als we denken dat we een paar honderd jaar na de industriële revolutie en de verlichting al op de piek zitten van ons kunnen. We zijn nu eigenlijk nog als een soort oermensen met hele brute technologie hout aan het zagen grondstoffen aan het delven. Een boek dat mij heel erg heeft beïnvloed is Engines of Creation van Eric Drexler, dat gaat over nanotechnologie, over de mogelijkheden die je hebt als je materialen assembleert op atomair niveau. Het is belangrijk om innovatie in die velden te versnellen, die voor schaalbare rijkdom zorgen en op radicale wijze milieuvervuiling aanpakken. We moeten ons uit de huidige economie innoveren.”
Maar zelfs als we al onze aandacht en creativiteit richten op bepaalde vraagstukken staat het toch nog niet vast dat we oplossingen vinden?
“De toekomst is fundamenteel onzeker, maar kijk bijvoorbeeld naar kweekvlees. We weten dat dieren bestaan uit cellen. We weten ook dat cellen kunnen groeien door de suikers uit het gras dat een koe eet. De enige vraag die dan nog rest is hoe we dat proces kunnen nabootsen zonder die koe. Dat klinkt als een oplosbaar probleem voor mij. Dan is het een kwestie van het opschalen van heel veel dingen. Dat proces kun je versnellen door er heel veel geld tegenaan te gooien zodat er talent naartoe vloeit. Ik weet niet of daar een cultuuromslag voor nodig is of dat de overheid bepaalde super risicovolle projecten, net als het Manhattan- of Apollo-project, moet starten.
Als we het concreet hebben over cellulaire landbouw (kweekvlees, fermentatie) zijn er al heel veel startups actief, honderden in de wereld. Het is dan aan de overheid om de werknemers van de toekomst op te leiden. Daar mag je als overheid ook best een sturende rol in nemen, zo moeten we fundamentele wetenschappen - natuurkunde, wiskunde, scheikunde - aantrekkelijker maken voor studenten. Ik las gisteren een interessant stuk waarin werd beschreven dat verdacht veel grote geniën, de Einsteins en Da Vinci’s, één ding gemeen hadden: allemaal hebben ze privéleraren in hun jeugd. De theorie van de schrijver van het stuk is dat je alleen door zo intensief intellectueel gestimuleerd te worden echt anders leert denken dan de mensen om je heen. Dat is natuurlijk geen recept voor beleid, maar het maakt wel duidelijk wat goed, stimulerend onderwijs kan doen. ”
Je schrijft ergens dat een van de belangrijkste factoren voor een goede toekomst de proportie getalenteerde mensen is die zich bezighoudt met het oplossen van grote problemen. Waarom de focus op grote problemen, kleine problemen oplossen kan toch ook heel waardevol zijn?
“Je hoeft mensen niet aan te sporen om kleine problemen op te lossen. Iedereen kan wel zien wat het kleine dingetje is dat niet goed gaat en beter kan. Brandstofauto’s zijn een mooi voorbeeld. Het ging er altijd over dat de auto zuiniger moest en dus gingen mensen binnen de industrie zich bezighouden met kleine aanpassingen als de startstopmotor. Voor de echte oplossing, namelijk een radicale overgang naar auto’s die worden aangedreven met duurzame energie, was een outsider nodig.
Als je echt vanuit het algemeen belang denkt is het qua carrière soms goed een grote gok te nemen. Als het dan lukt is het voor jezelf en voor de wereld fantastisch en als het niet lukt kan je het voor jezelf rechtvaardigen, omdat je vanuit de verwachtte waarde hebt geredeneerd. Als je 10% kans hebt om iets te doen dat baanbrekend is, dan is de verwachtte waarde heel hoog.
Ik denk dat we nu pas beseffen dat ondernemers bijna een soort ngo-achtige rol kunnen spelen. Tot twintig jaar geleden werd ondernemen toch meer gezien als iets neutraals of soms zelfs slechts omdat het idee heerste dat ondernemers veel geld verdienen ten koste van anderen. Ik denk dat Elon Musk misschien wel de transitiepersoon is geweest die de blauwdruk heeft gemaakt hoe je als ondernemer een betere wereld dichterbij kunt brengen. In bepaalde opzichten is hij helaas een controversieel persoon geworden, omdat hij op Twitter allemaal gekke dingen zegt en mensen belachelijk maakt. Dat vind ik super jammer omdat het afleidt. Zo was hij vroeger echt niet, ik volg hem echt al vijftien jaar ofzo, en vroeger was hij heel veel braver.”
Als we het hebben over overheden is de gangbare opvatting dat het goed is macht een beetje te spreiden over verschillende personen, we willen geen alleenheersers. Denk je niet dat het beter was geweest als de macht van een Musk ook wat meer was beteugeld, bijvoorbeeld doordat hij zwaarder was belast?
“Ik denk als je eenmaal zo bekend en rijk wordt dat iets doet met je hersenen. Die macht vreet aan je. Tegelijkertijd ben ik wel voor de dynamiek van miljonairs en miljardairs die hun eigen geld verdienen en vervolgens ook besluiten hoe ze dat geld inzetten, omdat je daardoor meer risicovolle, interessantere manieren van problemen oplossen krijgt. Een overheid zal altijd iets moeten doen dat door de meeste mensen begrepen wordt en wat er niet al te gek uit ziet.”
Op een gegeven moment komt het gesprek via het ongebreidelde vrijemarktdenken uit de jaren negentig en afhankelijkheid van autocratieën van Rusland en China op Zwarte Zwanen. Zwarte Zwanen zijn onvoorspelbare en onvoorzienbare gebeurtenissen met enorme impact.
“Ik denk dat de energievoorziening enerzijds betrouwbaarder wordt als we die duurzamer maken, want we zijn dan minder afhankelijk van allemaal olieschokken. Tegelijkertijd moeten we bijna paranoïde zijn als het gaat om Zwarte Zwanen. We hebben een van de betrouwbaarste energienetten van de wereld, maar wat gebeurt er in een Zwarte Zwaan-situatie van bijvoorbeeld een cyberaanval of als er allemaal satellieten uitvallen. Een ander best heftig scenario waarover naar mijn weten nog nauwelijks wordt nagedacht is die van een massale verduistering van de wereld. Door een kernoorlog of door een vulkaanuitbarsting kunnen er deeltjes in de stratosfeer komen en jarenlang blijven hangen waardoor de hoeveelheid zoninstraling dramatisch lager wordt en dat zorgt voor minder zonne-energie en windenergie…
Ik ben helemaal voor de energietransitie versnellen, want er is een probleem dat zo snel mogelijk moet worden opgelost, maar als we echt een schokbestendig energiesysteem willen hebben gok ik dat dat niet alleen met zon en wind kan zijn. Precies om die Zwarte Zwaan-redenen wil je je risico’s over verschillende mandjes spreiden. We moeten dus ook inzetten op kernfusie en een nieuwe generatie kernenergie.”
In 2013 schreef je het boek Survivalgids voor het consumptieparadijs, wat is wat jou betreft bijna tien jaar later de kern die nog steeds relevant is?
“We leven in een consumptieparadijs en doordat veel mensen dat niet doorhebben gaan ze onverstandig om met hun geld. In de praktijk zijn heel veel dingen die je koopt misschien netto negatief. Om te beginnen verdwijnt er geld van je bankrekening, je verliest gestolde vrijheid die je kunt inzetten om een dag niet te werken. Het nieuwe product is ook niet alleen maar leuk, je moet het namelijk onderhouden, opladen, repareren en op een gegeven moment opruimen. Ik ben voor bewustwording dat we zijn omgeven met een soort haaien die op een hele verleidelijke manier proberen ons geld af te nemen in ruil voor dingen die we meestal helemaal niet nodig hebben.
Als ik het boek nu zou schrijven zou ik inzichten uit de blog van Mr. Money Mustache opnemen, hij heeft een paar jaar geleden met veel humor de Financial Independence, Retire Early (FIRE) beweging groot gemaakt. Zijn voornaamste reden om niet teveel spullen te kopen is dat hij daar heel veel vrijheid voor terugkrijgt. Dat is eigenlijk een veel positievere motivatie voor mensen om minder te consumeren. Door minder spullen te kopen, koop je het allerbelangrijkste: je vrijheid.
Consuminderen is puur iets voor jezelf. Het is niet een manier om de wereld te verbeteren, het is alleen maar om je eigen leven te verbeteren. Als we de wereld willen verbeteren moeten we een hele andere economie creëren. Want de meeste mensen zijn nog van arm naar middenklasse aan het bewegen, die gaan allemaal nog hun eerste koelkast kopen, een eerste auto, eerste vliegtrips. Het is best wel een luxepositie om te bedenken: we gaan consuminderen. Dat geldt misschien maar voor twee miljard mensen. De vraag is hoe we die overige zes miljard mensen op een duurzame manier rijk gaan laten worden en dat kan alleen met een duurzame economie en duurzame technologie.
Ik denk dat je wel een belangrijke rol kunt spelen als consument door bijvoorbeeld vleesvervangers te kopen die nog niet zo courant zijn. Dan help in de eerste moeilijke fase zo’n markt opstarten, dan kan je wekelijke boodschappenmandje wel degelijk helpen. Dat is de agenda van overvloed. Je wilt dat nieuwe producten die veel beter zijn voor de wereld en voor mensen sneller opgeschaald worden. Daar kan je een klein steentje aan bijdragen als consument. Ik voel me in de supermarkt ook echt als een kind in een snoepwinkel, want ik mag dat dan allemaal kopen van mezelf. Ik heb een soort warm gevoel dat ik dan innovatie aan het stimuleren ben.”
Boek van de week
Welk boek mag niet ontbreken ik de boekenkast van een Lehman Sisters abonnee?
Pepijn: “Ik tipte hem al eerder als boek van het jaar in mijn eigen nieuwsbrief: Liftoff van Eric Berger. Over de vroege dagen van SpaceX. Het leest als een raket.”
Winnaar van de week
In LS #21 besteedde ik aandacht aan het nieuwe boek van SP-kamerlid Mahir Alkaya over de toekomst van ons geld. Ik mocht een exemplaar weggeven en zie hier de gelukkige winnaar!
Random Pick
Eva Hofman onderzoekt hoe een nieuw internet eruit zou kunnen zien. In samenwerking met Waag gaat De Groene Amsterdammer op zoek naar een veilige digitale publieke ruimte, via chatapp Element doe je mee aan het experiment. Lees meer: De Groene
Tot volgende week!